2024-09-05

Fundacja rodzinna a spadek

Oznaczenie skrótów:

FR – Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz.326)

KC – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2024 poz.1061)

Obowiązujące od 22 maja 2023 r. przepisy o fundacjach rodzinnych określają cel powstania, zasady powstania, funkcjonowania i rozwiazywania fundacji rodzinnych. Jednocześnie zostały wprowadzone modyfikacje do KC, które dostosowują niektóre przepisy o spadkach do przepisów o nowym tworze jakim jest fundacja rodzinna. Niniejszy szkic (wyciąg z przepisów)ma przybliżyć te zmiany.

1. Po pierwsze, fundacja rodzinna ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może byś spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru  w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu (art.927 § 3 KC). Przepis ten koreluje z zapisami FR, która dopuszcza ustanowienie fundacji rodzinnej w testamencie (art.21 pkt 1 FR). W takim przypadku spadkodawca jest fundatorem (art.11 FR)
2. Każda istniejąca fundacja rodzinna (lub w organizacji) może być spadkobiercą, jeżeli została nim ustanowiona  w testamencie spadkodawcy na normalnych zasadach. Oznacza to, iż spadkodawca nie musi  być fundatorem.
3. Majątek fundacji rodzinnej nie wchodzi do masy spadku. Oznacza to, że nie można odziedziczyć majątku fundacji rodzinnej.
4. Jednakże w szczególnych przypadkach majątek fundacji rodzinnej wlicza się do masy spadku do obliczenia zachowku lub sama fundacja rodzinna zobowiązana jest do spłaty zachowku.
5. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.(art.991 § 2 KC) Podkreślić należy, iż roszczenie w powyższym przypadku przysługuje wobec spadkobiercy, a nie wobec fundacji rodzinnej.
6. Przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie. (art.993 § 2 KC)
7. Przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę. (art.993 § 3 KC)
8. Jednakże:
9. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. (art.994¹ § 1 KC)
10. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. (art.994¹ § 2. KC)
11. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. (art.994¹ § 3. KC)
12. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą. (art.994¹ § 3. KC)
13. Świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej na rzecz jego wstępnego. (art.996 § 2. KC)
14. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. (art.997 § 2 KC)
15. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę. (art.1000 § 4 KC)
16. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. (art.1000 § 5 KC)
17. Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. (art.1007 § 3 KC)
18. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. (art.1007 § 4 KC)

Z powyższego wynika, iż ustawodawca uczynił wyłom z nienaruszalności majątku fundacji rodzinnej na rzecz osób uprawnionych do zachowku, co jest zgodne z duchem KC, ale niezgodne z duchem FR.

Nowe przepisy są na tyle skomplikowane i niejasne, że na pewno będą budziły wątpliwości interpretacyjne po stronie spadkobierców, uprawnionych do zachowku a także kierujących fundacjami rodzinnymi.

Zapraszam do konsultacji.

Autor: Maciej Sadowski doradca podatkowy 00864, e-mail: msadowski@eres.pl, tel. kom. 503 158 828